I. Transport drogowy – przewozy krajowe
1. Prawo przewozowe:
Przewóz krajowy regulowany jest ustawą Prawo przewozowe, która odnosi się do przewozu osób i rzeczy, wykonywanego odpłatnie na podstawie umowy, przez uprawnionych do tego przewoźników, z wyjątkiem transportu morskiego, lotniczego i konnego.
2. Odpowiedzialność przewoźnika:
Przewoźnik ponosi odpowiedzialność za utratę, ubytek lub uszkodzenie przesyłki powstałe od przyjęcia jej do przewozu aż do jej wydania oraz za opóźnienie w przewozie przesyłki. Przewoźnik nie ponosi wskazanej odpowiedzialności, jeżeli utrata, ubytek lub uszkodzenie albo opóźnienie w przewozie przesyłki powstały z przyczyn występujących po stronie nadawcy lub odbiorcy, nie wywołanych winą przewoźnika, z właściwości towaru albo wskutek siły wyższej. Przewoźnik jest zwolniony od wskazanej odpowiedzialności, jeżeli utrata, ubytek lub uszkodzenie przesyłki powstały co najmniej z jednej z następujących przyczyn:
1) nadania pod nazwą niezgodną z rzeczywistością, nieścisłą lub niedostateczną rzeczy wyłączonych z przewozu lub przyjmowanych do przewozu na warunkach szczególnych albo niezachowania przez nadawcę tych warunków,
2) braku, niedostateczności lub wadliwości opakowania rzeczy, narażonych w tych warunkach na szkodę wskutek ich naturalnych właściwości,
3) szczególnej podatności rzeczy na szkodę wskutek wad lub naturalnych właściwości,
4) ładowania, rozmieszczenia lub wyładowywania rzeczy przez nadawcę lub odbiorcę,
5) przewozu przesyłek, które zgodnie z przepisami lub umową powinny być dozorowane, jeżeli szkoda wynikła z przyczyn, którym miał zapobiec dozorca.
Przewoźnik nie odpowiada za ubytek przesyłki, której masy i liczby sztuk nie sprawdził przy nadaniu, jeżeli dostarczy ją bez śladu naruszenia, a w razie przewozu w zamkniętym środku transportowym - również z nie naruszonymi plombami nadawcy, chyba że osoba uprawniona udowodni, że szkoda powstała w czasie od przyjęcia przesyłki do przewozu aż do jej wydania.
3. Odpowiedzialność przy posługiwaniu się podwykonawcami:
Przewoźnik powierzający wykonanie przewozu innym przewoźnikom na całej przestrzeni przewozu lub jej części, ponosi odpowiedzialność za ich czynności jak za swoje własne (art. 5 ustawy Prawo przewozowe).
II. Transport drogowy – przewozy międzynarodowe
1. Konwencja o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów (CMR) – Konwencja z dnia 19 maja 1956 roku:
Konwencja jest stosowana gdy nadanie i odbiór towaru odbywają się w dwóch różnych państwach, przy czym przynajmniej jedno z tych państw jest sygnatariuszem Konwencji CMR.
2. Odpowiedzialność przewoźnika:
Przewoźnik odpowiada za całkowite lub częściowe zaginięcie towaru lub za jego uszkodzenie, które nastąpiło w czasie między przyjęciem towaru a jego wydaniem, jak również za opóźnienie dostawy (art.17 ust.1 CMR). Przewoźnik jest zwolniony od tej odpowiedzialności, jeżeli zaginięcie, uszkodzenia lub opóźnienie spowodowane zostało winą osoby uprawnionej, jej zleceniem nie wynikającym z winy przewoźnika, wadą własną towaru lub okolicznościami, których przewoźnik nie mógł uniknąć i których następstwom nie mógł zapobiec (art.17 ust.2 CMR). Przewoźnik nie może powoływać się dla zwolnienia się od odpowiedzialności ani na wady pojazdu, którym się posługuje dla wykonania przewozu, ani na winę osoby lub pracowników osoby, u której pojazd wynajął (art.17 ust.3 CMR).
Przewoźnik jest zwolniony od swej odpowiedzialności, jeżeli zaginięcie lub uszkodzenie towaru powstało ze szczególnego niebezpieczeństwa wynikającego z jednej lub kilku następujących przyczyn:
a/ użycie pojazdów otwartych i nie przykrytych opończą, jeżeli to użycie było wyraźnie uzgodnione i zaznaczone w liście przewozowym;
b/ brak lub wadliwe opakowanie, jeżeli towary, ze względu na swe naturalne właściwości, w razie braku lub wadliwego opakowania, narażone są na zaginięcie lub uszkodzenie;
c/ manipulowanie, ładowanie, rozmieszczenie lub wyładowanie towaru przez nadawcę lub przez odbiorcę albo przez osoby działające na rachunek nadawcy lub odbiorcy;
d/ naturalne właściwości niektórych towarów, mogące powodować całkowite lub częściowe ich zaginięcie albo uszkodzenie, w szczególności przez połamanie, rdzę, samoistne wewnętrzne zepsucie, wyschnięcie, wyciek, normalny ubytek lub działanie robactwa i gryzoni;
e/ niedostateczność lub wadliwość cech lub numerów na sztukach przesyłki;
f/ przewóz żywych zwierząt (art.17 ust.4 CMR).
3. Odpowiedzialność przewoźnika za inne osoby, w tym za podwykonawców i za kolejnych przewoźników:
Przy stosowaniu Konwencji przewoźnik odpowiada, jak za swoje własne czynności i zaniedbania, za czynności i zaniedbania swoich pracowników i wszystkich innych osób, do których usług odwołuje się w celu wykonania przewozu, kiedy ci pracownicy lub te osoby działają w wykonaniu swych funkcji (art.3 CMR). Jeżeli przewóz jest wykonywany na podstawie jednej umowy przez kilku kolejnych przewoźników drogowych, każdy z nich przyjmuje na siebie odpowiedzialność za wykonanie całego przewozu, przy czym drugi przewoźnik i każdy z następnych przewoźników staje się przez przyjęcie towaru i listu przewozowego stroną umowy na warunkach określonych w liście przewozowym (art.34 CMR).
4. Przewóz towarów niebezpiecznych:
W przypadku przewozu towarów niebezpiecznych Konwencja CMR nie określa odpowiedzialności przewoźnika za szkody powstałe przy ich przewozie. Określa natomiast obowiązki ciążące na nadawcy takiej przesyłki, a mianowicie:
a) nadawca powinien dokładnie opisać przewoźnikowi jakie niebezpieczeństwo przedstawia przesyłka i wskazać mu w razie potrzeby jakie środki ostrożności należy podjąć. W przypadku, gdy informacja ta nie została zamieszczona w liście przewozowym, do nadawcy lub do odbiorcy należy przeprowadzenie wszelkimi innymi sposobami dowodu, że przewoźnik wiedział jakie niebezpieczeństwo przedstawiał przewóz wymienionych towarów. (art. 22 ust. 1 Konwencji CMR)
b) w przypadku nieprzekazania przewoźnikowi powyższych informacji, przewoźnikowi przysługuje w każdej chwili i w każdym miejscu prawo do wyładowania, zniszczenia lub unieszkodliwienia takiej przesyłki, bez odszkodowania na rzecz nadawcy. Ponadto nadawca jest odpowiedzialny względem przewoźnika za wszystkie koszty i szkody związane z ich przewozem lub nadaniem do przewozu. (art.22 ust.2 CMR)
III. Transport kolejowy
1. Transport kolejowy krajowy:
Do przewozu towarów w obrocie krajowym zastosowanie mają przepisy ustawy Prawo przewozowe.
2. Transport kolejowy międzynarodowy:
Przewóz międzynarodowy regulowany jest w Przepisach ujednoliconych o umowie międzynarodowego przewozu towarów kolejami (CIM) - w załączniku B do Konwencji o międzynarodowym przewozie kolejami (COTIF) z 9 maja 1980 r. Konwencję stosuje się:
- jeżeli miejsce przyjęcia towaru i przewidywane miejsce wydania towaru są położone w różnych państwach członkowskich, niezależnie od siedziby i przynależności państwowej uczestników umowy przewozu;
- jeżeli miejsce przyjęcia towarów i przewidywane miejsca wydania są położone w dwóch różnych państwach, z których przynajmniej jedno jest Państwem Członkowskim i jeżeli strony umowy uzgodnią, że umowa podlega Przepisom ujednoliconym (art.1 par.1 i 2 CIM).
3. Odpowiedzialność przewoźnika:
Przewoźnik odpowiada za szkodę powstałą wskutek całkowitego lub częściowego zaginięcia albo uszkodzenia towaru w czasie od przyjęcia towaru do przewozu aż do jego wydania, jak również za szkodą wynikłą z przekroczenia terminu dostawy, niezależnie od użytej infrastruktury kolejowej (art.23 par.1 CIM).
Przewoźnik jest zwolniony od tej odpowiedzialności, jeżeli zaginięcie, uszkodzenie lub przekroczenie terminu dostawy nastąpiło z winy osoby uprawnionej, z powodu jej polecenia nie wywołanego winą przewoźnika, z powodu wady własnej towaru (wewnętrzne zepsucie, ubytek, itp.) lub wskutek okoliczności, których przewoźnik nie mógł uniknąć i których skutkom nie mógł zapobiec (art.23 par.2 CIM).
4. Odpowiedzialność nadawcy towaru:
Nadawca jest odpowiedzialny za wszystkie koszty, straty i szkody poniesione przez przewoźnika w wyniku:
a) zamieszczenia przez nadawcę w liście przewozowym wskazówek niewłaściwych, niedokładnych, niekompletnych lub wpisanych w innym miejscu niż na to przeznaczone, lub
b) zaniedbania przez nadawcę zamieszczenia wskazówek ustalonych w Regulaminie Międzynarodowego Przewozu Kolejami Towarów Niebezpiecznych (art.8 par.1 CIM).
5. Odpowiedzialność nadawcy za towary niebezpieczne:
Jeżeli nadawca nie zamieścił wskazówek ustalonych w Regulaminie Międzynarodowego Przewozu Kolejami Towarów Niebezpiecznych, w zależności od okoliczności, towary mogą być w każdej chwili wyładowane, zniszczone lub unieszkodliwione przez przewoźnika, bez prawa do odszkodowania chyba, że przewoźnik był świadomy niebezpiecznych właściwości towaru przy jego przyjęciu (art.9 CIM).